De Corona crisis biedt een sterk momentum om maatschappelijke transities naar een volgende fase te brengen – al zijn er geen garanties. Ard Hordijk, Allard de Ranitz en Marcel van Wijk schreven samen met Derk Loorbach, directeur van DRIFT en hoogleraar sociaal-economische transities (Erasmus Universiteit Rotterdam) een whitepaper over de rol van vernieuwers en beleidsmakers in maatschappelijke transities.
We bevinden ons in niemandsland
Sinds Corona ons dwingt om onze routines te doorbreken, is er ook ruimte om als samenleving te ervaren wat er momenteel economisch, sociaal en ecologisch gaande is. We bevinden ons in een zogeheten liminale fase, de fase tussen ‘niet meer’ en ‘nog niet’, als het ware een niemandsland tussen twee werkelijkheden.
De crisis als momentum
Tegelijkertijd is er een gevoel van urgentie ontstaan, om het momentum te benutten voor een mondiale green recovery. Kunnen we bijvoorbeeld de Sustainable Development Goals betrekken bij het verlenen van herstelgeld? Een aantal Nederlandse bedrijven roept de overheid zelfs op om de Europese Green Deal het uitgangspunt te maken van alle herstelplannen. Ondertussen wordt in Den Haag gesproken over een koppeling tussen de duurzaamheidscriteria en het investeringsfonds van ministers Wiebes en Hoekstra. Inspirerend is ook Kate Raworth, die recentelijk met ‘The Donut Economy’ een succesvolle samenwerking tot stand bracht tussen changemakers en politici in Amsterdam.
Stichting Democratie & Media investeert in onafhankelijke, kritische media en in een sterke, integere democratische rechtsstaat. The Black Archives bijvoorbeeld, een uniek historisch archief vanuit zwarte perspectieven die elders vaak onderbelicht zijn, en Platform Authentieke Journalistiek, een samenwerkingsverband van een groep jonge onderzoeksjournalisten. Door het fonds ondersteunde initiatieven dragen bij aan een goed geïnformeerde betrokken en actieve maatschappij.
Stichting Democratie & Media wil tijd vrijmaken om haar strategie te herijken en om zorgvuldig te kijken naar de eigen manier van werken. De huidige missie blijft het vertrekpunt. Die staat. De gewenste herijking gaat meer over focus en keuzes maken: Doen we de juiste dingen? Hebben we de juiste prioriteiten? Klopt onze werkwijze, zoals bijvoorbeeld het werken via oproepen? Kunnen we explicieter maken hoe we tot onze keuzes komen? Het team vraagt Ard Hordijk dit proces te begeleiden.
“Ard is een constructieve meedenker, de sessies onder zijn begeleiding verliepen heel vloeiend. We hebben meer inzicht gekregen over de verschillende rollen die wij als fonds in kunnen nemen, binnen het ecosysteem van initiatieven die we ondersteunen.”
Aanpak
Ard begeleidt twee bijeenkomsten met het team van Stichting Democratie & Media. De eerste sessie gaat over strategie, de tweede over rollen. Ard kiest voor de strategie-definitie die in Holacracy gebruikt wordt: een kompas dat je op ieder moment, bij iedere beslissing kan inzetten om de richting te bepalen. Zo’n kompas bestaat uit een zin met twee elementen die beide belangrijk zijn. Het een krijgt de voorkeur boven het andere, bijvoorbeeld ‘Purpose gedreven klanten zelfs boven meer klanten’ of ‘Het steunen van organisaties bij hun institutionele ontwikkeling zelfs boven nieuwe organisaties steunen’.
De diepte in
Om deze afwegingen zorgvuldig te kunnen maken, neemt Ard het team mee in het U-proces. Eerst kijkt hij met het team naar de gebeurtenissen binnen en buiten Stichting Democratie en Media, en vervolgens naar de onderliggende patronen (seeing the system). In de volgende stap (sensing the system) vraagt hij hoe het voelt om onderdeel uit te maken van het systeem dat net beschreven is. Daarna wordt onderzocht wat het fonds te doen heeft in de wereld (presencing).
Hoe transities verlopen
In de tweede sessie is er aandacht voor de maatschappelijk transities waar Stichting Democratie & Media deel van uitmaakt, via de organisaties die zij financieel ondersteunt. Ard zet hiervoor Transition Dynamics in, met name de dubbele S-curve en de vier rollen. De dubbele S-curve schetst het verloop van een manier van werken of leven die succesvol is. Eerst is er groei. Op een bepaald moment loopt die ontwikkeling tegen grenzen aan, waarna de groei afneemt en uiteindelijk stopt. Sommige mensen zien de grenzen eerder dan anderen en gaan nieuwe manieren van werken en denken ontwikkelen. De transitie is dan in gang gezet; er ontstaat een nieuwe, tweede S-curve.
Rollen kiezen
In de overgang van een oude naar een nieuwe situatie vallen vier rollen op. Die van Optimalisator (bv. ontwerper die zich richt op zuiniger rijden) de Vernieuwer (bv. de ontwerper van elektrische auto’s), de Overstapbegeleider (bv. de organisatie die zorgt dat elektrische auto’s op grote schaal beschikbaar worden) en – vaak onderbelicht – de rol van Stervensbegeleider (bv. afdeling die zorgt voor een zorgvuldige afbouw van het oude systeem en oude werkwijzen, die geen bestaansrecht meer hebben).
Ard vraagt het team van Stichting Democratie & Media te inventariseren welke rollen de organisaties die zij ondersteunen, innemen. Ook kijken ze samen naar de eigen gewenste rollen.
Wat is er veranderd?
Het team heeft meer inzicht in de maatschappelijke transities waar het fonds bij betrokken is, en welke rol ze daarin wil innemen. Ook is het team meer systemisch naar deze maatschappelijke verandering gaan kijken. Waar voorrang aan wordt gegeven en waarom, is expliciet gemaakt en duidelijk gekoppeld aan de missie.
